DİL GELİŞİMİNDE İŞE YARAYAN 10 STRATEJİ
Başkalarının konuşmalarını anlamak ve kendini sözcükler, jestler ve yüz mimikleriyle ifade etmek dil ve konuşma için önemli becerilerdir. Güçlü iletişim ve dil becerileri geliştiren çocuklar okula başladıklarında öğrenmeye daha hazır durumda olurlar. Okuma-yazma öğrenimi ve daha üst düzey okul becerilerinde daha az zorluk yaşarlar.
Yaşamın ilk yıllarında çocukların beyinleri hızlı bir değişim süreci içindedir. Bu değişimin niteliğini de ebeveyn ve öğretmen gibi yetişkinlerin çocuklarla olan etkileşimi belirler. Gelin çocukların dil gelişimini destekleyen araştırmalara ve bunların nasıl uygulanabileceği ile ilgili pratik önerilere bakalım:
1. ÇOCUĞUNUZLA KONUŞUN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Yetişkinlerin çocuklarla kullandığı sözcük sayısı ne kadar fazlaysa çocukların sözcük dağarcığı da o kadar geniş olur.
o Çocuklarla karşılıklı sıra alarak yapılan konuşmalar çocukların konuşmasının daha kompleks hale gelmesini sağlar.
o Çocuklarla daha az rastlanan sözcüklerin kullanılması, onlara soru sorulması ve yanıtlarına yorum yapılması daha iyi dil gelişimine neden olur.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Rutinlerle ilgili sürekli konuşun (“Şimdi ellerimizi yıkıyoruz”, “Büyük baloncuklar yapıyoruz”)
o Çocukların yaptıkları hareketler, nesne ve olaylarla ilgili konuşun (“Ali kırmızı pastel boyasıyla çiziyor”)
o Çocuğun sözel olmayan iletişimlerine yanıt verin (“Bloklarına uzandığını görüyorum. Onlarla oynamak ister misin?”)
o Çocuğunuzun sözcüklerini genişletin (“Peynir” dediğini duydum. “Peynir yemek ister misin?”)
2. YORUM YAPIN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Yetişkinler çocuklarla konuşurken ne kadar çok sözcük kullanırsa çocukların dil gelişimi de o kadar artar.
o Öğretmenler çocuklara dil için ne kadar model olursa çocuklar da o kadar çok konuşur.
Nasıl uygulayabilirsiniz?
o Çocuklara ne gördüğünüz ya da yaptığınızla ilgili detaylı açıklamalarda bulunun.
o El yıkama, yemek yeme, bez değişimi gibi günlük rutinler hakkında yorum yapın.
o Nesneler ve olaylarla ilgili yorum yaparak model olun.
o Bir nesnenin farklı şekillerde nasıl kullanılabileceğini gösterirken konuşun.
3. FARKLI SÖZCÜK VE GRAMER YAPILARINI KARIŞTIRIN
o Aşina olunmayan sözcüklere anlamlı bir bağlam içerisinde (resimler ve sözel açıklamalar) maruz kalmak çocukların yeni sözcükler öğrenmesini sağlar.
o Öğretmenleri daha kompleks sözcüklerle konuşan öğrenciler karmaşık ve çoklu cümlelerden oluşan ifadeleri daha rahat anlarlar.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Oyun ve yemek zamanlarında nadir ve az rastlanan sözcükleri kullanın (örn. bugün iştahım çok açık. Çok yemek yiyorum!)
o Aşina olunmayan sözcükleri farklı durum ve bağlamlarda tekrarlı olarak kullanın.
o Çocuklara aşina olunmayan sözcükler için sözel açıklamalar yapın.
o Çoklu cümleciklerden oluşan cümlelerle konuşun (örn. Kutudaki mavi topu masanın altına koyabilir misin?).
o Eğer mümkünse çocukların evlerinde kullandıkları başka bir ana dil varsa onları da günlük rutine katın (örn. masada çocukları sayarken, Bugün bir, iki, üç, dört, beş arkadaşımız var. Haydi İngilizce olarak da söyleyelim. One, two, three, four, five).
4. NESNELERİ ETİKETLEYİN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Yetişkinler çocuğun dikkatini verdiği nesnenin adını söyler ya da onunla ilgili bir yorumda bulunursa çocuk daha geniş bir sözcük dağarcığı geliştirir.
o Çocuk ve yetişkin ortak dikkat içinde etkileşimde bulunurken veya bir nesneye odaklanmışken yetişkin nesnenin adını söylerse çocukların o nesnenin adını öğrenme olasılığı yükselir.
o Bir nesneye bakmak ya da ona doğru bir jest yapmak çocukların o nesnenin adını öğrenmesini kolaylaştırır.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Çocukların çok sayıda renk, şekil ve boyut öğrenmesi için tanımlama yapın (örn. “Mavi araba sarı arabadan daha büyük ve hızlı”)
o İsmini söylerken nesneyi gösterin ya da ona bakın.
o Aşina olunan ya da yeni nesne ve aktivitelerin isimlerini söyleyin.
5. ÇOCUĞUN İLGİSİNİ DİKKATE ALIN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Çocuklar daha fazla ilgilendikleri nesnelerin isimlerini daha az ilgilendiklerine göre daha hızlı öğrenir.
o Ebeveynler çocuğun dikkatini yönlendirmek yerine onun ilgilendiği şey hakkında konuşurlarsa çocuk daha gelişmiş bir sözcük dağarcığına sahip olur.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Çocuğun neye odaklandığına dikkat edin ve Ne?… Neden?… ve Nasıl?… gibi sorular sorun. Yanıt için bekleyin. Henüz konuşmayan çocuklara yanıtı verin.
o Çocuğun ilgilendiği nesne veya aktiviteyi tanımlayın ve onuna ilgili yorumda bulunun.
o Çocuğun ilgilendiği nesnelerle ilgili yeni sözcükler söyleyin ve anlamlarını açıklayın.
o Mümkünse nesnenin hangi farklı şekillerde kullanılabileceğini açıklayın (Örn. “Topu yuvarlıyorsun. Şimdi de topu zıplatmayı deneyelim”).
6. ETKİLEŞİMLİ OKUMA YAPIN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Yetişkinler çocuklara okurken kompleks sorular sorduklarında, çocukların yanıtlarını genişletip onları cesaretlendirdiklerinde çocukların ifade edici dili daha az etkileşimli okuma yapılan çocuklara göre daha hızlı gelişir.
o Öğretmenler çocuklarla kitaba ilişkin tartışma yaptıklarında çocukların sözcük dağarcığı daha hızlı gelişir.
o Çocuk ve öğretmenler bir hikayedeki davranış ve olaylarla ilgili daha fazla tartışma yaptıklarında çocukların sözcük dağarcığı skorları yükselir.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Kitaptaki nesne ve hareketlere dikkat çekin.
o Okurken hareketli ve eğlenceli bir ses kullanın. Uygunsa kitaptaki karakterlerin farklı ses ve yüz ifadelerini taklit edin.
o Aile hayatı, yüzler, yemek ve oyuncaklar gibi aşina olunan sözcükler hakkında konuşun.
o Açık uçlu sorular sorun (“Kim”, “Ne”, “Ne zaman”, “Nerede”, “Niçin” ve “Nasıl” soruları). Çocuğunuz henüz konuşmuyorsa soruyu sorduktan sonra biraz bekleyin ve sonra yanıtı verin.
o Yeni sözcükleri söyleyin ve çocuğunuzun tekrarlamasını isteyin.
o Yeni sözcükleri tanımlayın ve eş anlamlılarını söyleyin.
o Çocukların yanıtlarını genişletin ve farklı şekilde tekrar ifade edin.
o Kitap ile çocuğun hayatı arasında bağlantılar kurun (örn. Senin de buradaki gibi siyah bir kedin var. Senin kedin neler yapmaktan hoşlanır?)
o Hikayenin sonunda kitabı özetleyin ve yeni sözcük ve fikirleri tekrarlayın.
7. AYNI KİTAPLARI DEFALARCA OKUYUN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Yetişkinler çocuklara ne kadar sık okursa çocukların dil becerileri o kadar iyi olur.
o Yeni bir sözcükle sadece bir kez karşılaşmak öğrenmek için yeterli değildir. Çocukların yeni sözcükleri öğrenebilmesi için aynı sözcüğü defalarca duymaları gerekir.
o Çocuklar aynı hikayeyi defalarca duyduklarında, farklı hikayeleri sadece bir kez duymaya göre daha hızlı yeni sözcük öğrenirler.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Zaman varsa çocuğa hikayeyi yeninden duymak isteyip istemediğini sorun. Yanıt “evet” ise yeninden okuyun.
o Kitabı her okuduğunuzda çocuğun dikkatini farklı sözcükler, detaylar, resimler ve olaylara çekin.
o Kitabı her okuduğunuzda açık uçlu sorular sorun (“Kim”, “Ne”, “Ne zaman”, “Nerede”, “Niçin” ve “Nasıl” soruları). Soruyu sorduktan sonra bekleyin ve uygun olduğunda yanıtı verin.
8. MATERYAL VE OYUNCAKLARDAN FAYDALANIN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Çocuklar bir nesneyi başka bir amaçla kullandıklarında (örn. “plastik bir muzu” “telefon” olarak kullanmak) dil becerileri daha güçlü olur.
o Dramatik oyun aktiviteleri öğretmenler ve çocuklar arasındaki en kompleks dil etkileşimlerini oluşturur.
o Çocuk ve yetişkinler birlikte odaklandıkları bir nesne hakkında konuştuklarında çocukların dil becerileri daha iyi gelişir.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Çocuklarla oyuncak, hamur, resim kartı, kitap kukla gibi farklı oyun ve materyaller kullanın.
o Bir oyuncak ya da materyal kullanırken Kim?…, Neden…?, Nasıl…? gibi sorular sorun. Yanıt için bekleyin ve konuşmayan çocuk için yanıtı verin.
o Oyuncak ve materyalleri detaylı olarak açıklayarak fonksiyon ve amacını söyleyin.
o Etkileşimde çocuğun dikkatini çekmek için oyuncakları kullanın. Örneğin çıngırağı yüzünüze doğru sallayarak çocuğun dikkatini çekin. Çocuk yüzünüze bakınca çıngırağı çekin ve konuşmaya başlayın.
o Sembolik oyunlar için oyuncak ve materyallerden faydalanın.
o Çocuklara her fırsatta yeni sözcükler sunun.
o Oyuncakların nasıl farklı şekillerde kullanılabileceğini anlatın.
9. MÜZİK YAPIN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Müzik aktiviteleri çocukların iletişim becerilerini geliştirir.
o Şarkı ve müzik aktivitelerinin çocukların sözcük dağarcığını geliştirdiği gösterilmiştir.
o Müzikal yetenekleri daha güçlü olan çocukların fonolojik farkındalıkları (ses farkındalığı) daha gelişmiş olur.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Jestleri kullanarak basit şarkılar söyleyin (örn. “Kırmızı balık”, “Ali Baba’nın Çiftliği”).
o Yeni şarkılar yapmak için bilinen şarkıların sözlerini değiştirin.
o Bilinen şarkılar söylerken çocukların tamamlaması için bekleyin (“Kırmızı balık gölde_____”).
o Hikayeler anlatmak için şarkılar söyleyin. Kukla, fotoğraf ve resimler gibi materyallerden faydalanın.
o Şarkıda beden hareketleri olan kısımları çocukların canlandırmasını isteyin.
o Geçiş ve rutinlerde şarkılardan faydalanın (Diş fırçalama zamanında diş fırçalamakla ilgili bir şarkı söyleyin.)
o Çocuklar farklı bir ana dil biliyorsa o dilde şarkılar söyleyin.
10. İŞARET EDİN
Araştırmalar ne gösteriyor?
o Bebekliklerinden itibaren ebeveynleri işaretleri kullanan çocukların dil gelişimleri iki-üç yaşına geldiklerinde diğer çocuklara göre daha önde olur.
o Çocuklar ne kadar çok jest bilir ve kullanırsa okul öncesi dönemde dil gelişimleri o kadar iyi olur.
o Jest ve sözcükleri birleştiren çocuklar daha karmaşık cümleler kurarlar.
Nasıl uygulayabiliriz?
o Günlük ihtiyaçlar için basit işaret ve jestler kullanın.
o Sözcüğü söylerken jesti kullanın.
o Sözcük ve jesti bir arada sıkça tekrarlayın.
o Parmak oyunlarında basit işaret ve jestler kullanın.
o Yeni bir işaret yaparken çocukların ellerini şekillendirmeleri için fiziksel olarak yardım edin.
KAYNAKÇA Gardner-Neblett N ve Cranley-Gallagher C’nin “More Than Baby Talk” yazısından özetlenmiştir.
